چرا تلگرام باید فیلتر شود؟ – بررسی نقطه نظرات در باب فیلترینگ تلگرام
چندی است که موضوع فیلترینگ تلگرام در شبکه های اجتماعی داغ شده و استارت آن برمی‌گردد به سخنان علاءالدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس که طی سخنانی از فیلترینگ قریب‌الوقوع تلگرام خبر داد. همچنین بحث دیگری که بسیار مورد توجه مردم قرار گرفته سخن از جایگزینی تلگرام با یک سامانه ملی است که نام اپلیکیشن پیامرسان سروش در این باره داغ شده است.
چرا بحث فیلترینگ تلگرام مطرح شد؟
ابتدا باید دید چرا موضوع تلگرام و فیلترینگ آن تا این اندازه اهمیت یافته است. پس از حوادث دی ماه ۹۶ و ناآرام شدن تعداد زیادی از شهرهای ایران، موضوع اثرات تلگرام بر این ناآرامی‌ها مورد بحث قرار گرفت و همین امر موجب مسدود شدن تلگرام در ایران شد. پیش از آن تلگران یکی از کانال‌ها را به درخواست آذری جهرمی، وزیر ارتباطات ایران، که به گفته او به ترویج خشونت می‌پرداخت – مسدود کرد. تلگرام پس از آرام شدن اوضاع برگشت و رفع فیلتر شد اما موضوعی که پس از آن مورد توجه قرار گرفت انبوهیِ استفاده از فیلترشکن توسط کاربران بود، حتی افرادی که تا پیش از آن از هیچ فیلترشکنی استفاده نکرده بودند. بسیاری از کاربران ایرانی ترجیح دادند با استفاده از فیلترشکن به سراغ تلگرام بروند ولی از پیامرسان‌های دیگر، خصوصا پیامرسان‌های ایرانی استفاده نکنند. همچنین استفاده‌ی گسترده از فیلترشکن باعث شد تعداد بسیاری از مردم در زمینه‌های دیگر نیز بتوانند از اینترنت آزاد و بدون فیلتر بهره ببرند. این اتفاق در ظاهر، کارکرد عکس فیلترینگ تلگرام را بر مسئولین فاش کرد. اما قضیه به همین جا ختم نشد.
پس از چند روز تلگرام به کانال مسدود شده به درخواست وزیر با نامی جدید اجازه فعالیت داد. این امر به خاطر انتقادات بسیاری صورت گرفت که به پاول دوروف، مدیر تلگرام، به خاطر مسدود کردن این کانال وارد شده بود. این موضوع باعث ایجاد ذهنیت منفی در مسئولین جمهوری اسلامی نسبت به تلگرام شد و جستن فکر چاره در این باره – که تصمیم گیرنده اصلی آنها باشند نه مدیر تلگرام – در دستور کار قرار گرفت.
پیامرسان داخلی جایگزین تلگرام!؟
از آن پس همواره بحث تلگرام و ایجاد جایگزین داخلی برای آن وجود داشت. تبلیغات بسیاری برای اپلیکیشن سروش انجام گرفت اما موضوع امنیت این پیامرسان، میان کاربران مورد بحث قرار می‌گرفت. یکی از کاربران با بررسی این موضوع اعلام کرد که امنیت این پیامرسان بسیار مخدوش است و به سادگی محتوای چت‌ها و حتی اطلاعات شخصی کاربران، قابل دسترسی است و برای نمونه، شماره موبایل آذری جهرمی، وزیر ارتباطات را از طریق این اپلیکیشن اخذ کرده و به اشتراک گذاشت.
به نظر می‌رسد تا وقتی مشکل مطرح شده در پاراگرف قبلی شفاف نشود نتیجه‌ای عقلانی به دست نخواهد آمد. این که دلیل فیلتر کردن تلگرام چیست؟ با توجه به این که تلگرام فقط بستری برای انتقال محتواست نه تولید محتوا، بنابراین این برنامه هم مثل سایر برنامه‌های پیغامرسان دیگر حتی نمونه‌های داخلی آن، تنها بستری است برای ارتباط کاربران با یکدیگر و اشتراک گذاری محتوای تولید شده توسط کاربران. بنابراین خارجی یا داخلی بودن از این جنبه مد نظر نخواهد بود چرا که تولیدکنندگان محتوا در این پیامرسان‌ها چه داخلی و چه تلگرام، یکی است: خود مردم. پس چرا اصرار بر پیامرسان داخلی است اگر تولید کنندگان محتوا همان باشند پس محتوا نیز همان خواهد بود.
به نظر می‌رسد با توجه به اطلاع‌رسانی‌هایی که در زمینه امنیت ضعیف پیامرسان داخلی سروش شده، این موضوع باعث می‌شود کاربران این پیامرسان از آزادی عمل جهت انتشار محتوا برخوردار نبوده و به خاطر ترس از شنود اطلاعات، چیز حساسیت برانگیزی را در آن ها منتشر نکنند. و این موضوع برای مسئولین حکومت یک نوع پیشگیری به حساب می‌آید.
اما کاربران در فضای مجازی مسایل دیگری نیز مطرح می‌کنند. حتی گاهی خلاقیت‌های طنزآمیز هم چاشنی این مطالب می‌شود به طوری که عکسی منتشر شده که به صورت طنزآمیز استیکرهای اپلیکیشن سروش را نشان می‌دهد.
و حتی این موضوع تا جایی پیش رفته که کاربری به طنز اظهار کرده سروش مخفف “سامانه ردیابی و شنود” می‌باشد که این موضوع بازتاب بسیاری نیز داشته است.
«میلاد نوری» توسعه‌دهنده‌ای که موضوع امن نبودن سروش را در توییتر برملا ساخته بود نیز در همین شبکه اجتماعی سلسله توییت‌هایی درباره استفاده از برنامه‌های ایرانی کرده:
«حمایت از اپلیکیشن ایرانی هم معنیش این نیست از هر مزخرفی حمایت کنیم. پیامرسان ایرانی ابتدایی ترین مسایل امنیتی رو رعایت نکرده. بعد انتظار دارن همه ازش حمایت کنن. مزخرف، مزخرفه چه ایرانی چه خارجی. اپ خوب هم خوبه. چه ایرانی چه خارجی.
کسی نگفته ایرانی‌ها بلد نیستن یک اپلیکیشن با کیفیت تلگرام تولید کنن. بلکه مدیران و تصمیم‌گیران بلد نیستن کار رو به افرادی که باید بسپارن. همیشه فقط یک رانت مالی/رسانه‌ای رو در اختیار یکسری افراد قرار دادن که خروجیش مشخص بوده. سیستم عامل ملی. پیام رسان ملی و …»
راهکار این ماجرا چیست؟
به نظر می‌رسد با انتشار خبر فیلترینگ از یک سو و انکار مسئولین از سوی دیگر، هدف ایجاد این بحث در میان مردم و بررسی آن از سوی دولت بوده است چنانچکه پیش از این نیز شاهد این روش ها بوده‌ایم. نظرسنجی‌هایی بسیاری نیز در این باب صورت گرفته که در اکثریت آنها بیش از ۹۰ درصد از مردم اظهار کرده‌اند که پس از فیلترینگ تلگرام به سراغ فیلترشکن‌ها می‌روند نه پیامرسان‌های داخلی. نمونه آن یک نظرسنجی است که از کانال منسوب به علم الهدی امام جمعه مشهد منتشر شده است:
تلگرام چرا به معضلی با این دامنه تبدیل شده است؟ تلگرام محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در ایران است حال آن که در کشورهای دیگر به این درجه از محبوبیت نرسیده است. نظر محمدعلی اسماعیل‌زاده در این باره چنین است:
“تعداد کاربران تلگرام در ایران بیش از ۴۰ میلیون نفر است و نزدیک به نیمی از پهنای باند اینترنت کشور به تلگرام اختصاص دارد و صدها هزار نفر کسب و کاری بر مبنای تلگرام راه انداخته‌اند. معنای این آمار این است که تلگرام فضای مجازی کشور را تحت سلطه خود دارد.
اما تلگرام یک پیامرسان خیلی معمولی‌ست و در کشورهای دیگر شاهد چنین نفوذ و اثرگذاری توسط تلگرام نیستیم.
سوال اصلی این است که:
مسوولین ما چگونه عمل کرده‌اند که نتیجه‌اش تقدیم فضای مجازی به تلگرام بوده است؟
پاسخ من به این سوال:
پیروزی تلگرام عمدتا ناشی از فیلترینگ است.
مردم به دنبال رفع نیازهای اطلاعاتی و ارتباطی‌شان هستند. وقتی فیسبوک و یوتیوب و توییتر و سایت‌های خبری و هر چیز به درد بخور دیگری را فیلتر می‌کنیم، مردم بی‌پناه رها شده بالاخره دنبال این هستند که یک جوری مشکلاتشان را حل کنند و در چنین فضای بی‌رقیبی یک بازیگر سطح متوسط مثل تلگرام به حل‌المسایل مردم تبدیل می‌شود.
درس دوم:
با همان مدل ذهنی که مشکلات را به وجود آورده‌ایم نمی‌توانیم آنها را رفع کنیم.
اگر فیلترینگ باعث تسلط تلگرام بر فضای مجازی شده، نمی‌توانیم با فیلترینگ مشکل را حل کنیم. اتفاقا جواب اینجا دقیقا رفع فیلترینگ و ایجاد فضای رقابتی است.
نتیجه فیلترینگ، این‌بار پناه بردن به یک پیامرسان دیگر نخواهد بود. به نظر می‌رسد که مردم خسته از فیلترینگ، مانند تجربه دی‌ماه گذشته، این‌بار به فیلترشکن‌ها پناه ببرند و آسیب‌های بیشتری به امنیت اطلاعات در فضای مجازی وارد شود. ازطرف دیگر، گسترش دامنه فیلترینگ، موجب رشد تکنولوژی‌های ضد فیلترینگ می‌شود و به زودی فیلترینگ را غیر ممکن خواهد کرد.
و البته آسیب دیگری که تداوم سیاست فیلترینگ و گسترش آن ایجاد می‌کند، افزایش بی‌اعتمادی مردم به خردمندی سیاست‌گذار است که متاسفانه در حال حاضر هم وضعیت مناسبی ندارد.”
به نظر می‌رسد با توجه به ادعای تلگرام مبنی بر عدم امکان فیلتر کردن تلگرام در آینده‌ای نزدیک، و وفور ابزارهای دور زدن فیلتر در کشور به خاطر سیاست‌های پیشین، و دسترسی آسان به آن، نقطه نظر این کاربر مقرون به حقیقت باشد. چنانچه اعمال محدودیت و سانسور در زمینه‌های دیگر نیز طی این چهار دهه موفقیت آمیز نبوده و در بسیاری از موارد، خود مسئولین مجبور به اعتراف و بازپس‌گیری آن موضع شده‌اند. از جانب دیگر، موضوعی که باعث می‌شود کاربران اصرار بر استفاده نکردن از پیامرسان‌های داخلی داشته باشند، تصمیم‌گیری ناعادلانه و غیرکارشناسانه درباره‌ی زندگی آنهاست. مردم اعتماد خود را به مسئولین از دست داده‌اند و حتی اگر در مواردی، مسئولین سخن درستی نیز مطرح کنند و هدف‌شان رهاندن مردم از خطر باشند، مردم به حرف‌های آنها اعتماد نخواهند کرد.
همچنین کاربران بسیاری با اتکا به سخنان روحانی که در حضور رسانه‌ها و وزیر ارتباطات خود، به مردم قول داد که دست وزیر بر روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت، بر او خرده می‌گیرند که چرا به عهد خود وفا نکرده است.
به هر حال آن چه مشخص است موضوع فیلترینگ تلگرام در بالاترین سطوح مطرح شده و این خبر به جامعه پمپاژ شده تا واکنش‌ها بررسی گردد. و به نظر می‌رسد مانند موارد قبلی در این مورد نیز عقلانیت پژوهشگرانه و کارشناسی جدی در تصمیم نهایی چندان دخیل نخواهد بود.
نظر شما در این باره چیست و پس از فیلترینگ قریب الوقوع تلگرام به کدام سمت و سو خواهید رفت؟
